S.S KONYA-KARAMAN TARIM KOOPERATİFLERİ BÖLGE BİRLİĞİ

KONYA YÖRESİNDE YETİŞTİRİLEN PATATESİN AZOTLU VE FOSFORLU GÜBRE İSTEĞİ

TARIM DANIŞMANLARI

Dr. Yusuf IŞIK

Saliha ÇEŞMECİ

Jale ERENLER

Zehra Betül ALANLI

1.GİRİŞ

            Patates, insan gıdası ve endüstri bitkisi olarak oldukça geniş tüketim sahası olan bir bitkidir. Bir çapa bitkisi olarak ekim nöbetine girmesi, işletme kaynaklarının daha etkin bir şekilde kullanılmasına yardımcı olur. Diğer taraftan kendinden sonra gelen bitkiye işlenmiş ve yabancı otlardan temizlenmiş bir toprak bırakarak ekim nöbetinde iyi bir ön bitki vazifesi görür. Tohumluğun dikiminden piyasaya arz edilmesine kadar sulama, gübreleme ve hastalıklar ile mücadele konularında çiftçinin zirai kültürünün artmasına ve diğer ürünlerinde bu bilgiler ışığı altında daha iyi bir şekilde yetiştirilmesine katkı sağlar.

            Patates yumruları bütün dünyanın her yerinde önemli bir insan gıdasıdır. Nişastasının hazmı tahıl nişastalarından daha kolay olduğu gibi, buğday ununa karıştırılan patates unu, ekmeğin bayatlama süresini de uzatır. Yaşlının, hastanın diyetinden çocuk mamasına kadar her yaşta insanın gıdası olan patates yumrusunun bileşimi, çeşit ve çevre şartlarına göre değişmektedir. Daha ziyade nişasta kaynağı olmakla beraber, ihmal edilmeyecek kadar protein de ihtiva eder ve proteininin kullanılma değeri de oldukça yüksektir. Bu değer yumurta proteini için 100 olarak alındığı takdirde, bezelyede 44, buğday ununda 52, mısırda 55, soyada 56 iken, patateste 71’e ulaşmaktadır.

Ülkemiz için önemli bir besin kaynağı olan patatesin verimini daha çok artırmak için, bölgeye uyum sağlayacak yeni çeşitlerin ıslahının yanında, pek çok kültürel tedbir ile birlikte su ve gübre isteğinin de tam olarak karşılanması gereklidir. Son yıllarda Niğde ve Nevşehir illerinde patates dikim alanlarının azalmasına bağlı olarak, Konya İli’nde patates üretim alanlarında ciddi artışlar ortaya çıkmıştır. Ancak yörede patatesin yetişme döneminde yağışların oldukça yetersiz olması nedeni ile bitkinin sulama suyu ihtiyacı oldukça yüksektir. Bir taraftan patatesin sulama suyu ihtiyacının yüksek olması, diğer taraftan yöremizde sulama suyunun oldukça kısıntılı olması nedeni ile patates yetiştiriciliğinde sulama suyunun daha etkin kullanıldığı damla sulama sistemi yörede yaygınlaşmıştır. Bu sistem her sulamada gübre uygulama imkanı sağlamaktadır. Bu durum bitkinin gübreden daha iyi faydalanmasını sağlamaktadır. Ancak damla sulama sisteminin daha da faydalı olabilmesi için, her sulamada verilmesi gerekli azotlu gübre miktarının belirlenmesi gereklidir.

Patatesin Azotlu Gübre İsteği

            Patatese uygulanacak olan azotlu gübre miktarı, uygulayacağımız sulama suyu miktarına göre değişir. Toprağımızın organik madde kapsamı ve toprakta mevcut azot kapsamı da uygulanacak olan azotlu gübre miktarı üzerinde etkilidir. Topraktaki azotun kaynağı, toprak organik maddesidir. Organik madde bakımından fakir olan alanlarda yetiştirilen bitkilerde, azot noksanlığına bağlı olarak verim azalmaları görülür. Böyle alanlardan yüksek miktarda verim alınabilmesi için, bitkinin azot ihtiyacının azotlu ticari gübreler uygulanarak karşılanması gereklidir. Organik madde bakımından fakir olan topraklarda yetiştirilen bitkilere uygulanacak olan azotlu gübre miktarı, organik madde bakımından zengin topraklarda yetiştirilen bitkilere uygulanacak azotlu gübre miktarına göre daha fazla olmalıdır. Konya-Karaman yöresinden tarım alanlarından alınan 1033 adet toprak örneğinin analiz edilmesi sonucunda, toprakların % 66.5’inin organik madde bakımından fakir olduğu görülmüştür. Bu nedenle, tatminkar bir verim için, bitkinin azot ihtiyacı azotlu ticari gübrelerle karşılanmalıdır.

Patatesin azot ihtiyacını karşılamak için farklı azotlu gübreler kullanılabilir. En çok kullandığımız azotlu gübrelerden amonyum nitrat, amonyum sülfat ve ürenin birbirlerine önemli bir üstünlükleri olmamakla beraber, bu gübreler kullanılırken göz önünde bulundurulması gerekli bazı hususları da unutmamak gerekir. Yöremizde patates çoğunlukla yağmurlama veya damla sulama yöntemi ile sulanmaktadır. Bu sulama yöntemi ile azotlu gübre her sulamada azar azar verilmelidir. Azotlu gübrenin bu şekilde uygulanması bitkimizin uygulanan azotlu gübreden daha iyi faydalanmasını sağlar. Patateste ekimden önce veya ekim esnasında azotlu gübre uygulaması mutlak gerekli değildir.  Azotlu gübre uygulamasına ilk sulama ile başlayabiliriz. Bu zamana kadar toprakta mevcut azot bitkimizin azot ihtiyacını karşılamada yeterli olur. Kaldı ki, ekim esnasında uyguladığımız taban gübrelerinin hemen hemen hepsinde bir miktar azot vardır. Bu nedenle ilk sulamaya kadar bitkimiz azot noksanlığı çekmez. Yukarıda bahsedildiği gibi, amonyum nitrat, amonyum sülfat ve üre gübrelerinden biri ile bitkimizin azot ihtiyacını karşılayabiliriz. Gübre seçiminde göz önünde bulundurulması gerekli hususlardan birisi gübreleme maliyetidir. Günümüzde geçerli fiyatlara göre üre yapılan gübrelemede gübreleme maliyeti diğer gübre kaynaklarına göre daha ucuz olmaktadır. Her ne kadar üre gübresinin fiyatı diğer gübrelere göre yüksek gibi görülürse de, bu gübrenin içindeki azot diğer gübreler göre daha fazladır. 100 kg ürede 46 kg saf azot bulunurken; 100 kg amonyum sülfatta 21 kg azot vardır. Bu nedenle üre gübresi kullandığımız takdirde uygulanacak olan gübre miktarı amonyum sülfat gübresine göre daha az olacağı için gübreleme maliyeti düşük olacaktır.   Bunu bir örnekle şöyle açıklamak mümkündür.  Diyelim ki dekara 16 kg hesabı ile azot uygulayacağız.  Bu miktar azotu toprağımıza vermemiz için yaklaşık 35 kg üre gübresi kullanmamız gerekir. Kullanacağımız gübre amonyum sülfat olur ise dekara 16 kg azot uygulamak için yaklaşık 76 kg amonyum sülfat gübresi kullanmamız gerekecektir. Hali hazırda geçerli fiyatlara göre 35 kg üre gübresinin maliyeti 76 kg amonyum sülfat gübresinin maliyetine göre daha düşük olmaktadır.

Amonyum sülfat gübresi, içindeki azotun bitki tarafından uygulandığı andan itibaren bitki tarafından alınabilir şekilde bulunması ve içinde bir başka besin maddesi olan kükürt bulunması bakımından tercih edilir.  Yağmurlama ile sulanan bitkilerde amonyum sülfat gübresi içinde kükürt bulundurması itibarı ile tercih sebebidir. Ancak amonyum sülfat içindeki kükürtten en iyi şekilde faydalanabilmemiz için, bu gübrenin mutlaka her sulamada azar azar verilmesi gerekir. Bilindiği gibi yöre topraklarımız kireç bakımından zengindir. Yüksek kireç, topraktaki besin maddelerinin bitki tarafından alınmasını zorlaştırır.  Amonyum sülfat gübresi toprağa uygulandığı zaman kirecin bu zararlı etkisini bir süreliğine kırar. Ancak kırılan bu etki kısa bir süre sonra yeniden ortaya çıkar. Bu nedenle amonyum sülfat gübresinin bir veya iki defada verilmesi ile bu özelliğinden faydalanamayız. Bunun için uygulanması gerekli azotlu gübre miktarı her sulamada azar azar verilir ise topraktaki kirecin zararlı etkisi kısmen de olsa azaltılabilir.

Patatese uygulayacağımız azotlu gübre miktarını belirlerken, ekimle birlikte uyguladığımız taban gübresi içindeki azotu da mutlaka hesaba katmamız gerekir. Ekim öncesinde yüksek oranda azot ihtiva eden kompoze gübreler uyguladığımız takdirde, patatese uygulayacağımız üre veya amonyum sülfat miktarı azalacaktır. Gereğinden fazla azot uygulaması verimde önemli bir artış sağlamadığı gibi, verim kaybına da neden olabilir. Çünkü yüksek miktarlarda azot uygulaması, bitkide yapraklanmayı artırır, ancak kök gelişmesinde aynı oranda bir artış olmaz. Böyle durumlarda, havaların ısınmasıyla bitkinin su ihtiyacı artar. Hem köklerin çok iyi gelişmemiş olması, hem de toprak rutubetinin azalmış olması nedeniyle, gereğinden fazla yapraklanan patatesin su ihtiyacı da artar ve ilave bir masraf daha ortaya çıkar.

            Patatese uygulanacak azotlu gübre uygulamalarından beklenen faydanın sağlanması,  su ihtiyacının da tam olarak karşılanması ile mümkündür. Konya yöresinde damla sulama yöntemi ile sulanarak yetiştirilen patatese sulama suyu ile uygulanması gerekli azotlu gübre seviyesini belirlemek amacı ile bir çalışma yürütülmüştür. Çalışmada, açık kaptan buharlaşmanın 1.00 ve 1.25 katı olmak üzere iki ayrı sulama seviyesi uygulanmıştır. Her sulama seviyesinde, sulama suyu ile 0.0 g/m³, 10.0, g/m³,  20. g/m³,  30.0 g/m³,  40.0 g/m³ ve 50.0 g/m³olmak üzere altı ayrı azot seviyesi uygulanmıştır. Dikimden sonra her parsele 50 mm sulama suyu uygulanmıştır. Gübreli sulamalara Haziran ayı sonlarında başlanmıştır. Her üç deneme yılında da altı gün ara ile 9 kez gübreli olmak üzere 13 kez sulama yapılmıştır. Gübreli sulama döneminde 2013 yılında 529 mm, 2014 yılında 497 mm, 2015 yılında ise 455 mm buharlaşma ölçülmüştür. Sulama başlangıç ve bitiş tarihleri arasında ise,  2013 yılında 721 mm, 2014 yılında 691 mm, 2015 yılında ise 631 mm buharlaşma ölçülmüştür. İki sulama arasında düşecek olan yağış miktarı ölçülmüştür. Yağışı takip eden ilk sulamada uygulanacak olan gübre miktarı, yağış ve sulama suyu miktarının toplamına göre belirlenmiştir. Bu şekilde yağışlı geçen yıllarda uygulanan azotlu gübre miktarının kurak yıllara göre daha az uygulanması engellenmiştir. Üç yıl süre ile yürütülen toplam altı adet deneme sonucunda, farklı sulama seviyelerinde, uygulanan azot miktarlarına göre patates verimi üzerin etkileri belirlenmiş ve aşağıda çizelgeler halinde verilmiştir.   

Çizelge 1.  Buharlaşmanın 1,00 katı sulama seviyesinde yıllara ve deneme konularına göre ortalama patates yumru verimleri(kg/da)

Çizelge 1’in incelenmesiyle de anlaşılabileceği gibi, her üç deneme yılında da açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı sulama suyu ile artan yoğunlukta azot uygulamalarına bağlı olarak patates veriminde azalan oranlarda verim artışları ortaya çıkmıştır. 2013 yılında kontrol parsellerinin ortalama verimi 1 967 kg/da iken, sulama suyu ile 10,0 g/m³ hesabıyla azot uygulanması ile patates yumru verimi 1 052 kg/da bir artış göstererek 3 019 kg/da seviyesine yükselmiştir. Azot yoğunluğunun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile verimde ilave 367 kg/da’lık bir artış görülmüş ve patates yumru verimi 3 386 kg/da seviyesine yükselmiştir. Sulama suyu azot yoğunluğunun 30,0 g/m³, seviyesine yükseltilmesi sonucunda 312 kg/da verim artışı ortaya çıkmış ve bu konunun ortalama yumru verimi 3 698 kg/da olarak belirlenmiştir. Sulama suyu ile 40,0 g/m³ hesabıyla azot uygulaması, 30,0 g/m³azot uygulamasına göre 116 kg/da verim artışı sağlamış ve yumru veriminin 3 814 kg/da seviyesine kadar yükselmesine neden olmuştur. Deneme konularına göre verim artışları, 2014 yılı denemesinde de 2013 yılı denemesine benzer şekilde ortaya çıkmıştır. Bu yılda kontrol parsellerinden elde edilen yumru verimi verim, 1 721 kg/da iken, 10,0 g/m³ azot uygulaması verimde 881 kg/da verim artışı sağlamış ve dekara verim 2 602 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile verimde 387 kg/da artış görülmüş ve bu konunun ortamla yumru verimi de 2 989 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³’den 30,0 mg/l seviyesine yükseltilmesi ile patates veriminde 322 kg/da artış ile ortalama yumru verimi 3 311 kg/da seviyesine yükselmiştir.  40,0 g/m³,  azot uygulaması, 30,0 g/m³,  azot uygulamasına göre 156 kg/da verim artışına neden olmuş ve bu konunun ortalama yumru verimi de 3 467 kg/da olarak belirlenmiştir.  2015 yılı senesinde de daha önceki yıllarda olduğu gibi, sulama suyu ile artan yoğunlukta azot uygulamaları patates yumru veriminde artışlara neden olmuştur. Bu yılda kontrol parsellerinden elde edilen yumru verimi verim, 2 625 kg/da iken, 10,0 g/m³ azot uygulaması verimde 300 kg/da verim artışı sağlamış ve dekara verim 2 925 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile verimde 259 kg/da artış görülmüş ve bu konunun yumru verimi de 3 184 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³’den 30,0 mg/l seviyesine yükseltilmesi ile patates veriminde 288 kg/da artış ile ortalama yumru verimi 3 472 kg/da seviyesine yükselmiştir.  40,0 g/m³ azot uygulaması, 30,0 g/m³azot uygulamasına göre 61 kg/da verim artışına neden olmuş ve bu konunun ortalama yumru verimi 3 533 kg/da seviyesine yükselmiştir. 50,0 g/m³ azot uygulaması, 40,0 g/m³ azot uygulamasına göre verim artışına neden olmamıştır.

Verimde meydana gelen bu artışların bilimsel anlamda önemli olup olmadığını kontrol etmek için her üç yılda da yumru verimleri üzerinden toplu değerlendirmeler yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda,   açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı sulama suyu uygulanması halinde, sulama suyu azot yoğunluğu ile patates verimi arasındaki ilişkinin, Y = 2 136+73,2x-0,92x² eşitliği ile ifade edilebileceği görülmüştür. Bu eşitliğe göre hiç gübre uygulanmadığı takdirde patates yumru verimi 2 136 kg/da olmaktadır. Sulama suyu ile 5,0 mg/l,  seviyesinde azot uygulanması durumunda, patates yumru verimi 343 kg artış göstererek 2 479 kg/da seviyesine yükselmektedir. Uygulanan azot miktarı 10,0 g/m³ seviyesine yükseltildiği takdirde, 5,0 g/m³ uygulamasına göre verim artışı 297 kg olmakta ve dekara verim,  2 776 kg seviyesine yükselmektedir. Uygulanan azot miktarının 10,0 g/m³ seviyesinden 15,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile 251 kg ilave ürün artışı ile verim 3 027 kg/da seviyesine yükselmektedir. Sulama suyu azot yoğunluğunun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile mısır verimi de 205 kg/da artış göstererek 3 237 kg/da seviyesine çıkmaktadır. Görüldüğü gibi uygulanan azot miktarı eşit aralıklarda artırılmış olmasına rağmen, üründe meydana gelen artış giderek azalmaktadır. Nitekim, azot miktarının 25,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile ürün miktarı 159 kg artış ile 3 391 kg/da seviyesine yükselirken; uygulanan azot miktarının 30.0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile üründeki artış 113 kg olmakta ve ürün miktarı 3 504 kg/da seviyesine yükselmektedir. Bu eşitliğe göre sulama suyu ile uygulanan azot yoğunluğunun 40 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile yumru verimi de 3 592 kg/da seviyesine kadar yükselmektedir. Sulama suyu ile daha yüksek yoğunlukta azotlu gübre uygulamaları üründe ilave bir artışa neden olmamaktadır.

Görüldüğü gibi uygulanan azot miktarı eşit aralıklarda artırılmış olmasına rağmen, üründe meydana gelen artış giderek azalmaktadır. Nitekim, azot miktarının 25,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile ürün miktarı 159 kg artış ile 3 391 kg/da seviyesine yükselirken; uygulanan azot miktarının 30.0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile üründeki artış 113 kg olmakta ve ürün miktarı 3 504 kg/da seviyesine yükselmektedir. Bu eşitliğe göre, sulama suyu ile uygulanan azot miktarının eşit aralıklar ile artırılmış olmasına rağmen, üründe meydana gelen ilave artışların bir önceki azot seviyesine göre giderek azalmaktadır. Bu nedenle, azot miktarının belirli bir seviyenin üzerinde artırılması durumunda, uygulanan ilave gübreye karşılık elde edilen ilave ürün artışının gübre masrafını karşılayıp karşılayamayacağı söz konusudur. Bu bakımdan gübreleme yapılırken, uygulanabilecek en yüksek azot miktarı değil, uygulanması gerekli ekonomik optimum azot miktarı göz önüne alınmalıdır.  Ekonomik olarak uygulanması gerekli azotlu gübre miktarının belirlenmesi için gübre ve ürün fiyatının yanında, uygulanan gübreli sulama suyu miktarı ve sulama suyu ile verilen azot miktarının hesaplanması gereklidir. Üç deneme yılında sulama suyu ile azotlu gübre uygulandığı dönemde yaklaşık 494 mm buharlaşma olmuştur. Uygulanacak sulama suyu katsayısı açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı olduğuna göre, üç deneme yılının ortalaması olarak gübreleme döneminde 494 mm sulama suyu uygulanmıştır. Bu durumda, sulama suyu ile 1,0 g/m³ yoğunlukta azot uygulanması ile dekara uygulanan olan azot miktarı 0,494 kg olmaktadır. Bu bilgiler ışığı altında, patates ve gübre fiyatlarının dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda, sulama suyu ekonomik optimum azot yoğunluğu 38 g/m³ olarak belirlenmiştir.

Çizelge 2. Buharlaşmanın 1,25 katı sulama seviyesinde yıllara ve deneme konularına göre ortalama patates yumru verimleri (kg/da)

Çizelge 2’nin incelenmesiyle de anlaşılabileceği gibi, her üç deneme yılında da açık kaptan buharlaşmanın 1,25 katı sulama suyu ile artan yoğunlukta azot uygulamalarına bağlı olarak patates veriminde azalan oranlarda verim artışları ortaya çıkmıştır. 2013 yılında kontrol parsellerinin ortalama verimi 1 962 kg/da iken, sulama suyu ile 10,0 g/m³ hesabıyla azot uygulanması ile patates yumru verimi 1 017 kg/da bir artış göstererek 2 979 kg/da seviyesine yükselmiştir. Azot yoğunluğunun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile verimde ilave 426 kg/da’lık bir artış görülmüş ve patates yumru verimi 3 405 kg/da seviyesine yükselmiştir. Sulama suyu azot yoğunluğunun 30,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi sonucunda 274 kg/da verim artışı ortaya çıkmış ve bu konunun ortalama yumru verimi  3 679 kg/da olarak belirlenmiştir. Sulama suyu ile 40,0 g/m³ hesabıyla azot uygulaması, 30,0 g/m³ azot uygulamasına göre 359 kg/da verim artışı sağlamış ve yumru veriminin 4 038 kg/da seviyesine kadar yükselmesine neden olmuştur. Deneme konularına göre verim artışları, 2014 yılı denemesinde de 2013 yılı denemesine benzer şekilde ortaya çıkmıştır. Bu yılda kontrol parsellerinden elde edilen yumru verimi verim, 1 889 kg/da iken, 10,0 g/m³ azot uygulaması verimde 949 kg/da verim artışı sağlamış ve dekara verim 2 838 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile verimde 715 kg/da artış görülmüş ve bu konunun ortamla yumru verimi de 3 553 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³’den 30,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile patates veriminde 531 kg/da artış ile ortalama yumru verimi 4 084 kg/da seviyesine yükselmiştir.  40,0 g/m³ azot uygulaması, 30,0 g/m³ azot uygulamasına göre 239 kg/da verim artışına neden olmuş ve bu konunun ortalama yumru verimi de 4 323 kg/da olarak belirlenmiştir. 

2015 yılı senesinde de daha önceki yıllarda olduğu gibi, sulama suyu ile artan yoğunlukta azot uygulamaları patates yumru veriminde artışlara neden olmuştur. Bu yılda kontrol parsellerinden elde edilen yumru verimi verim, 2 669 kg/da iken, 10,0 g/m³ azot uygulaması verimde 597 kg/da verim artışı sağlamış ve dekara verim 3 267 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile verimde 368 kg/da artış görülmüş ve bu konunun yumru verimi de 3 635 kg/da seviyesine yükselmiştir. Uygulanan azotun 20,0 g/m³’den 30,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile patates veriminde 308 kg/da artış ile ortalama yumru verimi 3 943 kg/da seviyesine yükselmiştir.  40,0 g/m³ azot uygulaması, 30,0 g/m³ azot uygulamasına göre 188 kg/da verim artışına neden olmuş ve bu konunun ortalama yumru verimi 4 131 kg/da seviyesine yükselmiştir. 50,0 g/m³ azot uygulaması, 40,0 g/m³ azot uygulamasına göre verim artışına neden olmamıştır.

Verimde meydana gelen bu artışların bilimsel anlamda önemli olup olmadığını kontrol etmek için her üç yılda da yumru verimleri üzerinden toplu değerlendirmeler yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda,   açık kaptan buharlaşmanın 1,25 katı sulama suyu uygulanması halinde, sulama suyu azot yoğunluğu ile şeker pancarı kök verimi arasındaki ilişkinin, Y = 2 190+89,4 x-1,04x² eşitliği ile ifade edilebileceği görülmüştür. Bu eşitliğe göre hiç gübre uygulanmadığı takdirde patates yumru verimi 2 190 kg/da olmaktadır. Sulama suyu ile 5,0 g/m³ seviyesinde azot uygulanması durumunda, patates yumru verimi 423 kg artış göstererek 2 612 kg/da seviyesine yükselmektedir. Uygulanan azot miktarı 10,0 g/m³ seviyesine yükseltildiği takdirde, 5,0 g/m³ uygulamasına göre verim artışı 369 kg olmakta ve dekara verim,  2 981 kg seviyesine yükselmektedir. Uygulanan azot miktarının 10,0 g/m³ seviyesinden 15,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile 317 kg ilave ürün artışı ile verim 3 298 kg/da seviyesine yükselmektedir. Sulama suyu azot yoğunluğunun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile patates yumru verimi de 265 kg/da artış göstererek 3 563 kg/da seviyesine çıkmaktadır. Görüldüğü gibi uygulanan azot miktarı eşit aralıklarda artırılmış olmasına rağmen, üründe meydana gelen artış giderek azalmaktadır. Nitekim, azot miktarının 25,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile ürün miktarı 213 kg artış ile 3 776 kg/da seviyesine yükselirken; uygulanan azot miktarının 30.0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile üründeki artış 161 kg olmakta ve ürün miktarı 3 937 kg/da seviyesine yükselmektedir. Bu eşitliğe göre sulama suyu ile uygulanan azot yoğunluğunun 43 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile yumru verimi de 4 112 kg/da seviyesine kadar yükselmektedir. Sulama suyu ile daha yüksek yoğunlukta azotlu gübre uygulamaları üründe ilave bir artışa neden olmamaktadır.

Uygulanan azot miktarının eşit aralıklar ile artırılmış olmasına rağmen, üründe meydana gelen ilave artışların bir önceki azot seviyesine göre giderek azalması, azot miktarının belirli bir seviyenin üzerinde artırılması durumunda, uygulanan ilave gübreye karşılık elde edilen ilave ürün artışının gübre masrafını karşılayıp karşılayamayacağı söz konusudur. Bu nedenle gübreleme yapılırken, uygulanabilecek en yüksek azot miktarı değil, uygulanması gerekli ekonomik optimum azot miktarı göz önüne alınmalıdır.  Ekonomik olarak uygulanması gerekli azotlu gübre miktarının belirlenmesi için gübre ve ürün fiyatının yanında, uygulanan gübreli sulama suyu miktarı ve sulama suyu ile verilen azot miktarının hesaplanması gereklidir. Üç deneme yılında sulama suyu ile azotlu gübre uygulandığı dönemde yaklaşık 494 mm buharlaşma olmuştur. Uygulanacak sulama suyu katsayısı açık kaptan buharlaşmanın 1,25 katı olduğuna göre, üç deneme yılının ortalaması olarak gübreleme döneminde 618 mm sulama suyu uygulanmıştır. Bu durumda, sulama suyu ile 1,0 g/m³ yoğunlukta azot uygulanması ile dekara uygulanan olan azot miktarı 0,618 kg olmaktadır. Bu bilgiler ışığı altında,  patates ve azotlu gübre fiyatı dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda, sulama suyu ekonomik optimum azot yoğunluğu 41 g/m³ olarak belirlenmiştir.

 Farklı sulama ve azot uygulamalarında ortalama patates yumru verimleri

İki ayrı sulama seviyesinde,  sulama suyu ile farklı yoğunlukta azot uygulayarak üç yıl süre ile yürütülen denemelerden deneme yıllarının ortalaması olmak üzere, her bir sulama seviyesinde, uygulanan azot miktarlarına göre elde edilen verimler ile ekonomik optimum N seviyesinde elde edilmesi beklenen verimler Çizelge 3’de verilmiştir. Denemeler,  iki ayrı sulama seviyesinde, farklı yoğunlukta azot uygulamaları olarak planlanıp yürütüldüğü için, farklı sulama seviyelerinde elde edilen verim ortalamaları istatistik metotlar kullanılarak karşılaştırılmamıştır. Ancak Çizelge 3’ün incelenmesiyle de açıkça görülebileceği gibi, açık kaptan buharlaşma miktarına göre artan miktarlarda sulama suyu uygulamaları, her azot seviyesinde verim artışlarına neden olmuştur.

 Çizelge 3.  Farklı sulama seviyelerinde, uygulanan azot miktarlarına göre ve ekonomik optimum N seviyesinde elde edilmesi beklenen verimler ile sulama seviyelerine göre farklar(kg/da)

Çizelge 3’ün incelenmesiyle de anlaşılabileceği gibi, azotlu gübre uygulanmayan parsellerin verimi, sulama katsayısının artması ile artış göstermiştir.  Açık kaptan buharlaşmanın 1.00 katı sulama suyu uygulanan parsellerin beklenen verimi 2 136 kg/da olarak hesaplanmıştır. Uygulanan sulama suyunun açık kaptan buharlaşmanın 1,25 katına yükseltilmesi ile patates yumru veriminin de 54 kg/da artış göstererek 2 190 kg/da seviyesine yükseleceği hesaplanmıştır. Kontrol parsellerine azotlu gübre uygulaması yapılmadığı için, verimde ortaya çıkan bu artış, yalnızca uygulanan sulama suyunun artmasından kaynaklanmıştır.

Sulama suyu azot yoğunluğunun 10,0 g/m³ olması durumunda da, sulama katsayısının artmasına bağlı olarak patates veriminde artışlar olmuştur. Açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı sulama suyu uygulanan parsellerin ortalama verimi 2 776 kg/da iken; uygulanan sulama suyunun açık kaptan buharlaşmanın 1,25 katına yükseltilmesi ile patates verimi de 201 kg/da artış göstererek 2 977 kg/da seviyesine yükselmiştir.  Sulama suyu azot yoğunluğunun 20,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile buharlaşmanın 1,00 katı sulama seviyesinde 3 232 kg/da olan patates yumru veriminin, sulama suyu miktarının buharlaşmanın 1,25 katına yükseltilmesi ile yumru verimi de 326 kg/da artış göstererek 3 558 kg/ seviyesine çıkmaktadır. Sulama suyu azot yoğunluğunun 30,0 g/m³ seviyesine yükseltilmesi ile sulamada 1,00 katsayısının uygulanması durumunda 3 504 kg/da olan yumru verimi, sulama katsayısının 1,25 seviyesine yükseltilmesi ile yumru verimi de 435 kg/da artış göstererek 3 939 kg/da seviyesine yükselmiştir. Patates yumru verimi, açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı ve 1,25 katı sulama seviyelerinde daha yüksek yoğunlukta azot uygulamalarında daha da artarak devam etmiştir. Nitekim, 40,0 g/m³ azot yoğunluğunda buharlaşmanın 1,00 katı sulama uygulanması durumunda 3 592 kg/da olan yumru verimi, sulama suyunun buharlaşmanın 1,25 katına yükseltilmesi ile 510 kg/da artış göstererek, 4 102 kg/da seviyesine ulaşmıştır. Sulama suyu azot yoğunluğunun 50,0 g/m³ olması durumunda ise yumru verimleri her iki sulama seviyesinde de 40,0 g/m³ azot uygulamasına göre biraz azalma göstermiştir. Söz konusu azot buharlaşmanın 1,00 katı sulama seviyesinde 3 496 kg/da olan yumru verimi, katsayının 1,25 olması durumunda 564 kg/da artış göstererek 4 060 kg/da seviyesine yükselmiştir.

 Azot uygulaması yapılmayan kontrol parsellerinde açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı ve 1,25 katı sulama seviyeleri arasındaki yalnızca sulama suyu artışından kaynaklanan verim farkı 54 kg/da olmuştur.  Sulama suyu miktarının açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katından 1,25 katına yükseltilmesi ile birlikte ve sulama suyu azot yoğunluğunun artmasına bağlı olarak ortaya çıkan verim artışları, azot uygulaması yapılmayan kontrol parsellerinin verimlerine göre daha yüksek olmuştur. Diğer taraftan sulama suyu azot yoğunluğu yükseldikçe, buharlaşmanın 1,25 katı sulama suyu uygulamaları, buharlaşmanın 1,00 katı sulama uygulamalarına göre giderek artan verim farklılıklarına neden olmuştur. Verimde meydana gelen bu artışlar, buharlaşma katsayısın yükselmesine bağlı olarak, birim alana uygulanan su miktarının artmasının yanında, sulama suyunun azot yoğunluğu sabit kalmakla beraber, sulama suyunun artmasına bağlı olarak birim alana uygulanan azot miktarının da artmasından ileri gelmektedir. 

Bu araştırma çalışması, açık kaptan buharlaşmanı 1,00 katı ve 1,25 katı sulama seviyelerinde,  sulama suyu ile farklı yoğunlukta azot uygulamaları olarak planlanmış ve yürütülmüştür.  Gübreli sulamalara 2013 yılında 30 Haziranda başlanmış, 17 Ağustos tarihinde son verilmiştir. 2014 yılında ise gübreli sulama 27 Haziranda başlamış, 14 Ağustos’a kadar devam edilmiştir. 2015 yılında 7 Haziranda başlanan gübreli sulamaya 19 Ağustos tarihinde son verilmiştir. Gübreleme döneminde üç yılın ortalaması olarak açık kaptan buharlaşma 494 mm olmuştur. Bu tarihten sonra, sulama suyu ile gübre uygulaması yapılmamış ve altı gün aralıkla dört kez daha sulama yapılmıştır. Sulama suyu ile farklı yoğunlukta azot uygulamaları, patates veriminde her iki sulama seviyesinde de önemli artışlara neden olmuştur. Denemelerin toplu değerlendirilmesinde regresyon analiz metodundan faydalanılmıştır. Her sulama seviyesinde yürütülen üç denemenin ortalama verimleri üzerinden yapılan regresyon analizi sonucunda, sulama suyu ile uygulanan azotlu gübre yoğunluğu arasında istatistik anlamda önemli ilişkiler olduğu, bu ilişkilerin Y=a+bx+cx² şeklindeki ikinci dereceden bir eşitlik ile ifade edilebileceği görülmüştür. Her sulama seviyesinde eşitliğin a, b, ve c değişkenleri hesaplanarak, gübre artışına bağlı olarak üründe meydana gelmesi beklenen artışlar hesaplanmıştır.

Sulama suyunun azot yoğunluğu ile verim arasında belirlenen ilişkilere göre, açık kaptan buharlaşmanın 1,00 katı sulama suyu uygulanması durumunda, sulama suyunun azot yoğunluğu 40,0 g/m³ sev